Een bespiegeling over tekstuitlijning

Er bestaan geen gou­den regels voor het uit­lij­nen van tekst. Links, rechts, gecen­treerd, vol­le­dig uit­ge­lijnd, het is een keu­ze die afhan­ke­lijk is van een hele hoop fac­to­ren die natuur­lijk nooit het­zelf­de zijn. In die zin ver­schilt gra­fi­sche vorm­ge­ving niet veel van het leven in alge­me­ne zin. Doe ik de schei­ding van mijn nieu­we kap­sel links of rechts? Loop ik in het mid­den of aan de rand van de druk betre­den trap naar de metro? Blijf ik net­jes rechts rij­den of ga ik de lin­ker­strook voor alle ande­re chauf­feurs ontoe­gan­ke­lijk hou­den om mijn dik­ke vet­te Audi aan ieder­een te laten zien? Het zijn vra­gen waar ieder­een op dage­lijk­se basis mee wor­stelt. Een een­dui­dig uit­ge­lijnd ant­woord bestaat niet. Sta me toe om even doel­loos te ela­bo­re­ren, al was het maar om u als lezer diets te maken dat ik het als vorm­ge­ver niet mak­ke­lijk heb. Maakt u zich geen zor­gen, ik zal niet wenen.

In boek­skes en gazet­ten zijn tekst­ko­lom­men meest­al vol­le­dig uit­ge­lijnd. Dat wil zeg­gen dat de woor­den zowel tegen de linker- als de rech­ter­rand van de ali­nea zijn uit­ge­lijnd. Dat ziet er altijd lek­ker strak uit, de ruim­te tus­sen kolom­men is over­al het­zelf­de en elke ali­nea vormt een schoon afge­ba­kend bloks­ke. We wil­len alle­maal struc­tuur en recht­lij­nig­heid in het leven, dus zo’n gazet is altijd om stront­ja­loers op te wor­den. Maar er zijn ook nade­len. Het kan bij­voor­beeld las­tig zijn om geen visu­e­le aan­kno­pings­pun­ten te heb­ben die zeg­gen waar een regel ein­digt. Pro­beer maar eens een krant te lezen als ge dron­ken zijt. Meer dan eens zult ge na het lezen van een regel opnieuw met dezelf­de regel begin­nen in plaats van naar de vol­gen­de te sprin­gen. Zo duurt de krant wel heel lang natuur­lijk. Een twee­de nadeel van vol­le­di­ge uit­ge­lijn­de tekst is dat de groot­te van de spa­tie tus­sen woor­den kan vari­ë­ren. Dat is een euvel waar de mees­te moder­ne layout-software wel iets op weet te vin­den – door ver­schil­len in spa­ti­ë­ring tegen elkaar uit te balan­ce­ren – maar dat is geen hei­lig­ma­ken­de oplos­sing. Bij hele smal­le kolom­men of bij tek­sten met heel veel lan­ge woor­den is het moei­lijk om de boel even­wich­tig te balan­ce­ren. Kijk naar het plaat­je en ge snapt wat ik bedoel.

De keu­ze tus­sen link­se of uit­ge­vul­de uit­lij­ning is een belang­rij­ke keu­ze bij het vorm­ge­ven van tekst. Het kan een per­soon­lij­ke voor­keur zijn, maar dat is niet altijd vol­doen­de grond voor het een of het ander. Een links uit­ge­lijn­de tekst geeft een infor­me­le en vrien­de­lij­ke indruk, en laat – aan de rech­ter­kant van een kolom – meer wit­ruim­te. Wit­ruim­te kan syno­niem zijn voor adem­ruim­te, en adem­ruim­te kan belang­rijk zijn. Net zoals in het ech­te leven en bla­bla­bla. Tekst die een licht ver­teer­ba­re indruk moet maken is vaak gebaat bij een link­se uit­lij­ning. Uit­ge­vul­de uit­lij­ning geeft vaak een for­me­le­re indruk, wat in een gazet han­dig kan zijn.

Ge kunt tekst ook rechts uit­lij­nen. Als ge niet in het Ara­bisch schrijft – een taal waar alle gro­te levens­vra­gen van rechts naar links wor­den geschre­ven en gele­zen – is deze vorm van uit­lij­nen geen gang­ba­re manier om door­lo­pen­de tekst vorm te geven. Daar zijn natuur­lijk uit­zon­de­rin­gen op te beden­ken, maar in het alge­meen kunt ge stel­len dat rechts uit­ge­lijn­de tekst iets anders is dan gewoon een lees­ba­re ali­nea. Voet­no­ten, quo­tes, onder­schrif­ten, titels, er zijn genoeg tekst­vor­men te beden­ken waar­bij recht­se uit­lij­ning over­wo­gen kan wor­den. Het zorgt voor de nodi­ge vari­a­tie in een tekst en kan als dus­da­nig gezien wor­den als het eten van san­se­ve­ri­a­bla­de­ren. Ten­min­ste, als ge zin hebt om wat vari­a­tie in uw leven te bren­gen door san­se­ve­ri­a­bla­de­ren te eten. Kijk daar­bij wel uit, want het woord san­se­ve­ri­a­bla­de­ren is een kut­woord in een vol­le­dig uit­ge­lijn­de alinea.

Wat ge ook kunt doen, is tekst cen­tre­ren. Hier­voor geldt eigen­lijk min of meer het­zelf­de als voor rechts uit­ge­lijn­de tekst: gebruik cen­tre­ring voor uit­zon­de­rin­gen en spe­ci­a­le geval­le­kes. Gebruik cen­tre­ring niet voor lan­ge lap­pen tekst. Dat leest erg onhan­dig. Omdat wij als mens intu­ï­tief kic­ken op struc­tuur en sym­me­trie, ont­staat vaak de illu­sie dat een gecen­treer­de tekst of titel mooi­er en beter lees­baar is dan ande­re vor­men van uit­lij­ning. Boven­dien wekt gecen­treer­de tekst de illu­sie van belang­rijk­heid. Ondanks die vaak gevolg­de intu­ï­tie – kijk naar de gemid­del­de huwe­lijks­uit­no­di­ging of ver­jaar­dags­kaart – kunt ge niet in het alge­meen bewe­ren dat het cen­tre­ren van tekst de bes­te manier is om iets in de verf te zet­ten of belang­rijk te maken. De waar­de van een zin of tekst wordt door veel meer fac­to­ren bepaald dan de geko­zen uit­lij­ning. Let­ter­groot­te en let­ter­ty­pe zijn slechts twee van de tal­rij­ke ele­men­ten die mee bepa­len hoe belang­rijk een tekst geper­ci­pi­eerd wordt. Ge kunt uw huwe­lijk mis­schien wel gecen­treerd aan­kon­di­gen, maar zolang ge dat in Comic Sans blijft doen, komt er toch geen hond. Kijk naar de voor­beel­den en leer.

Er valt van alles te zeg­gen over het leven ik bedoel de bes­te tekst­uit­lij­ning. Er bestaat niet zoiets als de bes­te manier om iets uit te lij­nen. Maar ge moet er wel goed over naden­ken, en ver­schil­len­de moge­lijk­he­den tegen elkaar afwe­gen. En als punt­je bij paal­tje komt, moet ge voor­al uw eigen goes­ting doen. En als dat niet lukt, dan stuurt ge mij een mail­tje en dan lijn ik uw tekst eigen­han­dig uit. Want daar ben ik goed in. Ook al heb ik geen dik­ke vet­te Audi met net­jes uit­ge­lijn­de wielen.

[gra­fi­sche­vorm­ge­ving]