Een bespiegeling over tekstuitlijning
Er bestaan geen gouden regels voor het uitlijnen van tekst. Links, rechts, gecentreerd, volledig uitgelijnd, het is een keuze die afhankelijk is van een hele hoop factoren die natuurlijk nooit hetzelfde zijn. In die zin verschilt grafische vormgeving niet veel van het leven in algemene zin. Doe ik de scheiding van mijn nieuwe kapsel links of rechts? Loop ik in het midden of aan de rand van de druk betreden trap naar de metro? Blijf ik netjes rechts rijden of ga ik de linkerstrook voor alle andere chauffeurs ontoegankelijk houden om mijn dikke vette Audi aan iedereen te laten zien? Het zijn vragen waar iedereen op dagelijkse basis mee worstelt. Een eenduidig uitgelijnd antwoord bestaat niet. Sta me toe om even doelloos te elaboreren, al was het maar om u als lezer diets te maken dat ik het als vormgever niet makkelijk heb. Maakt u zich geen zorgen, ik zal niet wenen.
In boekskes en gazetten zijn tekstkolommen meestal volledig uitgelijnd. Dat wil zeggen dat de woorden zowel tegen de linker- als de rechterrand van de alinea zijn uitgelijnd. Dat ziet er altijd lekker strak uit, de ruimte tussen kolommen is overal hetzelfde en elke alinea vormt een schoon afgebakend blokske. We willen allemaal structuur en rechtlijnigheid in het leven, dus zo’n gazet is altijd om strontjaloers op te worden. Maar er zijn ook nadelen. Het kan bijvoorbeeld lastig zijn om geen visuele aanknopingspunten te hebben die zeggen waar een regel eindigt. Probeer maar eens een krant te lezen als ge dronken zijt. Meer dan eens zult ge na het lezen van een regel opnieuw met dezelfde regel beginnen in plaats van naar de volgende te springen. Zo duurt de krant wel heel lang natuurlijk. Een tweede nadeel van volledige uitgelijnde tekst is dat de grootte van de spatie tussen woorden kan variëren. Dat is een euvel waar de meeste moderne layout-software wel iets op weet te vinden – door verschillen in spatiëring tegen elkaar uit te balanceren – maar dat is geen heiligmakende oplossing. Bij hele smalle kolommen of bij teksten met heel veel lange woorden is het moeilijk om de boel evenwichtig te balanceren. Kijk naar het plaatje en ge snapt wat ik bedoel.
De keuze tussen linkse of uitgevulde uitlijning is een belangrijke keuze bij het vormgeven van tekst. Het kan een persoonlijke voorkeur zijn, maar dat is niet altijd voldoende grond voor het een of het ander. Een links uitgelijnde tekst geeft een informele en vriendelijke indruk, en laat – aan de rechterkant van een kolom – meer witruimte. Witruimte kan synoniem zijn voor ademruimte, en ademruimte kan belangrijk zijn. Net zoals in het echte leven en blablabla. Tekst die een licht verteerbare indruk moet maken is vaak gebaat bij een linkse uitlijning. Uitgevulde uitlijning geeft vaak een formelere indruk, wat in een gazet handig kan zijn.
Ge kunt tekst ook rechts uitlijnen. Als ge niet in het Arabisch schrijft – een taal waar alle grote levensvragen van rechts naar links worden geschreven en gelezen – is deze vorm van uitlijnen geen gangbare manier om doorlopende tekst vorm te geven. Daar zijn natuurlijk uitzonderingen op te bedenken, maar in het algemeen kunt ge stellen dat rechts uitgelijnde tekst iets anders is dan gewoon een leesbare alinea. Voetnoten, quotes, onderschriften, titels, er zijn genoeg tekstvormen te bedenken waarbij rechtse uitlijning overwogen kan worden. Het zorgt voor de nodige variatie in een tekst en kan als dusdanig gezien worden als het eten van sanseveriabladeren. Tenminste, als ge zin hebt om wat variatie in uw leven te brengen door sanseveriabladeren te eten. Kijk daarbij wel uit, want het woord sanseveriabladeren is een kutwoord in een volledig uitgelijnde alinea.
Wat ge ook kunt doen, is tekst centreren. Hiervoor geldt eigenlijk min of meer hetzelfde als voor rechts uitgelijnde tekst: gebruik centrering voor uitzonderingen en speciale gevallekes. Gebruik centrering niet voor lange lappen tekst. Dat leest erg onhandig. Omdat wij als mens intuïtief kicken op structuur en symmetrie, ontstaat vaak de illusie dat een gecentreerde tekst of titel mooier en beter leesbaar is dan andere vormen van uitlijning. Bovendien wekt gecentreerde tekst de illusie van belangrijkheid. Ondanks die vaak gevolgde intuïtie – kijk naar de gemiddelde huwelijksuitnodiging of verjaardagskaart – kunt ge niet in het algemeen beweren dat het centreren van tekst de beste manier is om iets in de verf te zetten of belangrijk te maken. De waarde van een zin of tekst wordt door veel meer factoren bepaald dan de gekozen uitlijning. Lettergrootte en lettertype zijn slechts twee van de talrijke elementen die mee bepalen hoe belangrijk een tekst gepercipieerd wordt. Ge kunt uw huwelijk misschien wel gecentreerd aankondigen, maar zolang ge dat in Comic Sans blijft doen, komt er toch geen hond. Kijk naar de voorbeelden en leer.
Er valt van alles te zeggen over het leven ik bedoel de beste tekstuitlijning. Er bestaat niet zoiets als de beste manier om iets uit te lijnen. Maar ge moet er wel goed over nadenken, en verschillende mogelijkheden tegen elkaar afwegen. En als puntje bij paaltje komt, moet ge vooral uw eigen goesting doen. En als dat niet lukt, dan stuurt ge mij een mailtje en dan lijn ik uw tekst eigenhandig uit. Want daar ben ik goed in. Ook al heb ik geen dikke vette Audi met netjes uitgelijnde wielen.
Typographic alignment
Justification (typesetting)
The Basics of Typography
[grafischevormgeving]